Antoine-Augustin Parmentier tham gia quâmfdk n đapqv ộcvon i Phánvth p trong Chiếdwcq n tranh Bảhuee y năyddy m, phụpmmm c vụpmmm nhưdwcq mộcvon t bánvth c sĩjkrb quâmfdk n y. Vàpgiy o thờxmbb i đapqv iểuiil m quâmfdk n Phánvth p thảhuee m bạbaxd i trưdwcq ớdebt c Frederick Đlouf ạbaxd i đapqv ếdwcq , khoai tâmfdk y đapqv ốwotl i vớdebt i họhxns vẫphru n chỉdebt làpgiy mộcvon t thứjicx thứjicx c ăyddy n dàpgiy nh cho lợwotl n.
Nhưdwcq ng khi Parmentier bịnqmb bắqmgb t làpgiy m tùmkyg binh trong doanh trạbaxd i củwptg a quâmfdk n Phổcjqf vàpgiy bấbmtw t đapqv ắqmgb c dĩjkrb phảhuee i ăyddy n khoai tâmfdk y, ôzxio ng nhậzjml n thấbmtw y rằuamd ng loàpgiy i câmfdk y nàpgiy y khôzxio ng hềsbjn cóxmbb đapqv ộcvon c, nhữzvuj ng quan niệpsbw m củwptg a ngưdwcq ờxmbb i Phánvth p vềsbjn khoai tâmfdk y khi đapqv óxmbb thựzsdn c sựzsdn khôzxio ng đapqv úbmtw ng. Khoai tâmfdk y bịnqmb ghẻfmyu lạbaxd nh, cấbmtw m trồnvth ng vàpgiy chỉdebt làpgiy m thứjicx c ăyddy n cho lợwotl n ởakxs Phánvth p lạbaxd i đapqv ang nuôzxio i dưdwcq ỡizqb ng vàpgiy đapqv em lạbaxd i ưdwcq u thếdwcq cho quâmfdk n Phổcjqf .
Trong suốwotl t 3 năyddy m bịnqmb giam giữzvuj ởakxs Phổcjqf , Parmentier thấbmtw y mìyyli nh vẫphru n cóxmbb thểuiil ăyddy n khoai tâmfdk y đapqv ểuiil sốwotl ng sóxmbb t, thậzjml m chízsdn sốwotl ng khỏyvoa e mạbaxd nh màpgiy khôzxio ng hềsbjn bịnqmb bệpsbw nh. Nêsbjn n khi đapqv ưdwcq ợwotl c trảhuee tựzsdn do đapqv ểuiil trởakxs vềsbjn Phánvth p vàpgiy o năyddy m 1763, ôzxio ng đapqv ãyrme sửcvon dụpmmm ng nhữzvuj ng kiếdwcq n thứjicx c củwptg a mộcvon t dưdwcq ợwotl c sĩjkrb đapqv ểuiil tậzjml p trung nghiêsbjn n cứjicx u loàpgiy i câmfdk y nàpgiy y.
Đlouf iềsbjn u màpgiy Parmentier tìyyli m thấbmtw y làpgiy khoai tâmfdk y khôzxio ng hềsbjn đapqv ộcvon c, vớdebt i đapqv iềsbjn u kiệpsbw n ngưdwcq ờxmbb i dâmfdk n chỉdebt ăyddy n nhữzvuj ng củwptg khôzxio ng cóxmbb mầwyxs m. Trêsbjn n cùmkyg ng mộcvon t diệpsbw n tízsdn ch canh tánvth c, khoai tâmfdk y cóxmbb thểuiil cung cấbmtw p mộcvon t lưdwcq ợwotl ng calo gấbmtw p từsefn 2-4 lầwyxs n so vớdebt i cánvth c loạbaxd i ngũdtnx cốwotl c khánvth c. Parmentier nhậzjml n ra đapqv óxmbb chízsdn nh làpgiy mộcvon t loạbaxd i lưdwcq ơbaxd ng thựzsdn c tuyệpsbw t vờxmbb i, vấbmtw n đapqv ềsbjn chỉdebt làpgiy ngưdwcq ờxmbb i dâmfdk n Phánvth p sẽaowe khôzxio ng chịnqmb u ăyddy n nóxmbb .
Đlouf ểuiil lậzjml t ngưdwcq ợwotl c lạbaxd i tìyyli nh thếdwcq , Parmentier đapqv ưdwcq ợwotl c cho làpgiy cũdtnx ng ánvth p dụpmmm ng mộcvon t kếdwcq sánvth ch tưdwcq ơbaxd ng tựzsdn nhưdwcq Frederick Đlouf ạbaxd i đapqv ếdwcq . Ônqmb ng trồnvth ng cánvth c mảhuee nh vưdwcq ờxmbb n khoai tâmfdk y vàpgiy cho ngưdwcq ờxmbb i giảhuee vờxmbb bảhuee o vệpsbw chúbmtw ng. Nhưdwcq ng vớdebt i trízsdn thôzxio ng minh củwptg a mìyyli nh Parmentier biếdwcq t côzxio ng việpsbw c phảhuee i thựzsdn c hiệpsbw n từsefn trêsbjn n xuốwotl ng.
Ônqmb ng đapqv ãyrme liêsbjn n tụpmmm c cầwyxs m kếdwcq t quảhuee nghiêsbjn n cứjicx u củwptg a mìyyli nh đapqv i thuyếdwcq t phụpmmm c cánvth c bánvth c sĩjkrb , nhàpgiy khoa họhxns c, giớdebt i quýyddy tộcvon c vàpgiy cảhuee thàpgiy nh viêsbjn n hoàpgiy ng gia vềsbjn lợwotl i ízsdn ch củwptg a khoai tâmfdk y. Vui vẻfmyu vàpgiy cởakxs i mởakxs , hầwyxs u nhưdwcq tấbmtw t cảhuee đapqv ãyrme trởakxs thàpgiy nh nhữzvuj ng "KOL" trong chiếdwcq n dịnqmb ch "marketing" khôzxio n khéivgp o củwptg a Parmentier cho khoai tâmfdk y.
Chuyệpsbw n kểuiil rằuamd ng trong mộcvon t lầwyxs n vua Louis XVI vàpgiy nữzvuj hoàpgiy ng Marie Antoinette đapqv i dạbaxd o trong khu vưdwcq ờxmbb n Versailles, Parmentier đapqv ãyrme hánvth i tặbnuc ng mỗzoze i ngưdwcq ờxmbb i mộcvon t bôzxio ng hoa khoai tâmfdk y. Nữzvuj hoàpgiy ng Antoinette đapqv ãyrme càpgiy i bôzxio ng hoa tízsdn m lêsbjn n tóxmbb c còqemd n nhàpgiy vua đapqv ặbnuc t nóxmbb lêsbjn n khuy ánvth o củwptg a mìyyli nh.
Khi vua Louis XVI hỏyvoa i Parmentier vềsbjn loàpgiy i câmfdk y đapqv óxmbb , ôzxio ng đapqv ãyrme xin đapqv ưdwcq ợwotl c mộcvon t mảhuee nh trong khu đapqv ấbmtw t hoàpgiy ng gia đapqv ểuiil trồnvth ng khoai tâmfdk y. Cánvth c cậzjml n thầwyxs n sau đapqv óxmbb cũdtnx ng bắqmgb t chưdwcq ớdebt c nhàpgiy vua. Tin tứjicx c lan đapqv i chiếdwcq m đapqv ưdwcq ợwotl c sựzsdn tòqemd mòqemd củwptg a côzxio ng chúbmtw ng. Vàpgiy đapqv âmfdk y làpgiy lúbmtw c Parmentier diễvvme n lạbaxd i bàpgiy i màpgiy Frederick Đlouf ạbaxd i đapqv ếdwcq đapqv ãyrme thựzsdn c hiệpsbw n ởakxs Phổcjqf .
Ônqmb ng cho binh lízsdn nh tỏyvoa a ra bêsbjn n ngoàpgiy i Paris, trồnvth ng cánvth c cánvth nh đapqv ồnvth ng khoai tâmfdk y rồnvth i giảhuee vờxmbb canh gánvth c. Ngưdwcq ờxmbb i dâmfdk n sau đapqv óxmbb đapqv ãyrme trộcvon m khoai tâmfdk y vàpgiy mang vềsbjn vưdwcq ờxmbb n nhàpgiy mìyyli nh trồnvth ng.
Đlouf ếdwcq n năyddy m 1793, Parmentier tiếdwcq p tụpmmm c viếdwcq t vàpgiy cho in 10.000 bảhuee n cẩbtyq m nang trồnvth ng khoai tâmfdk y đapqv ểuiil phánvth t vềsbjn mỗzoze i xãyrme trêsbjn n lãyrme nh thổcjqf Phánvth p. Ônqmb ng cũdtnx ng phánvth t hàpgiy nh cuốwotl n "Nấbmtw u nưdwcq ớdebt ng quốwotl c dâmfdk n", trong đapqv óxmbb chứjicx a tớdebt i hơbaxd n 20 côzxio ng thứjicx c chếdwcq biếdwcq n khoai tâmfdk y, khiếdwcq n nóxmbb trởakxs nêsbjn n ngon hơbaxd n vàpgiy chinh phụpmmm c đapqv ưdwcq ợwotl c khẩbtyq u vịnqmb củwptg a ngưdwcq ờxmbb i Phánvth p.
Vàpgiy cóxmbb thểuiil bạbaxd n cũdtnx ng đapqv oánvth n đapqv ưdwcq ợwotl c, cuốwotl n sánvth ch nàpgiy y đapqv ãyrme dạbaxd y ngưdwcq ờxmbb i Phánvth p cánvth ch làpgiy m móxmbb n khoai tâmfdk y chiêsbjn n huyềsbjn n thoạbaxd i, "French fries":
"Đlouf ầwyxs u tiêsbjn n phảhuee i đapqv ánvth nh bộcvon t khoai tâmfdk y, trứjicx ng vàpgiy nưdwcq ớdebt c lạbaxd i vớdebt i nhau. Sau đapqv óxmbb thêsbjn m vàpgiy o mộcvon t muỗzoze ng dầwyxs u, mộcvon t muỗzoze ng eau de vie (rưdwcq ợwotl u), muốwotl i vàpgiy tiêsbjn u. Đlouf ánvth nh đapqv ềsbjn u hỗzoze n hợwotl p cho đapqv ếdwcq n khi khôzxio ng còqemd n cụpmmm c bộcvon t nàpgiy o. Bâmfdk y giờxmbb gọhxns t vỏyvoa khoai tâmfdk y, cắqmgb t lánvth t, rồnvth i ngâmfdk m vàpgiy o bộcvon t. Cuốwotl i cùmkyg ng, vớdebt t chúbmtw ng vàpgiy chiêsbjn n cho đapqv ếdwcq n khi miếdwcq ng khoai cóxmbb màpgiy u sắqmgb c bắqmgb t mắqmgb t".
Trưdwcq ớdebt c khi khoai tâmfdk y trởakxs nêsbjn n phổcjqf biếdwcq n ởakxs Phánvth p, nhữzvuj ng ngưdwcq ờxmbb i nôzxio ng dâmfdk n chỉdebt sảhuee n xuấbmtw t đapqv ưdwcq ợwotl c vừsefn a đapqv ủwptg lưdwcq ợwotl ng ngũdtnx cốwotl c đapqv ểuiil nuôzxio i sốwotl ng cảhuee đapqv ấbmtw t nưdwcq ớdebt c mỗzoze i năyddy m, miễvvme n làpgiy khôzxio ng cóxmbb gìyyli xảhuee y ra vớdebt i mùmkyg a màpgiy ng củwptg a họhxns . Đlouf ánvth ng tiếdwcq c, đapqv óxmbb lạbaxd i làpgiy nhữzvuj ng đapqv iềsbjn u hay xảhuee y ra nhấbmtw t. Mấbmtw t mùmkyg a, thiêsbjn n tai vàpgiy cảhuee chiếdwcq n tranh thưdwcq ờxmbb ng khiếdwcq n cho nguồnvth n cung thựzsdn c phẩbtyq m ởakxs Phánvth p hếdwcq t sứjicx c bấbmtw p bêsbjn nh.
Hàpgiy ng trăyddy m nạbaxd n đapqv óxmbb i đapqv ãyrme xảhuee y ra dưdwcq ớdebt i quy môzxio đapqv ịnqmb a phưdwcq ơbaxd ng. Trung bìyyli nh cứjicx 7 năyddy m mộcvon t lầwyxs n, nưdwcq ớdebt c Phánvth p sẽaowe phảhuee i đapqv ốwotl i mặbnuc t vớdebt i mộcvon t nạbaxd n đapqv óxmbb i trêsbjn n quy môzxio toàpgiy n quốwotl c. Sựzsdn xuấbmtw t hiệpsbw n củwptg a khoai tâmfdk y cuốwotl i cùmkyg ng đapqv ãyrme giảhuee i quyếdwcq t đapqv ưdwcq ợwotl c bàpgiy i toánvth n lưdwcq ơbaxd ng thựzsdn c cho nưdwcq ớdebt c Phánvth p.
Chỉdebt sau khi bàpgiy i toánvth n cơbaxd bảhuee n đapqv óxmbb đapqv ưdwcq ợwotl c giảhuee i quyếdwcq t, nưdwcq ớdebt c Phánvth p mớdebt i tiếdwcq n đapqv ưdwcq ợwotl c tớdebt i Cánvth ch mạbaxd ng (1789-1799) vàpgiy sau đapqv óxmbb làpgiy cánvth c cuộcvon c chiếdwcq n tranh củwptg a Napoleon (1803-1815).
Làpgiy mộcvon t ngưdwcq ờxmbb i ủwptg ng hộcvon ýyddy tưdwcq ởakxs ng vềsbjn mộcvon t nềsbjn n Cộcvon ng hòqemd a tựzsdn cung tựzsdn cấbmtw p, Napoleon đapqv ãyrme khuyếdwcq n khízsdn ch việpsbw c trồnvth ng khoai tâmfdk y. Ngay lậzjml p tứjicx c, sảhuee n lưdwcq ợwotl ng khoai tâmfdk y củwptg a toàpgiy n nưdwcq ớdebt c Phánvth p đapqv ãyrme tăyddy ng lêsbjn n tớdebt i 15%.
Cánvth c đapqv ồnvth ng minh củwptg a Phánvth p nhìyyli n vàpgiy o bàpgiy i họhxns c khoai tâmfdk y cũdtnx ng đapqv ãyrme ánvth p dụpmmm ng rộcvon ng rãyrme i giốwotl ng câmfdk y trồnvth ng nàpgiy y, thậzjml m chízsdn kẻfmyu thùmkyg củwptg a họhxns cũdtnx ng họhxns c theo. Đlouf ếdwcq n nhữzvuj ng năyddy m cuốwotl i cùmkyg ng củwptg a Chiếdwcq n tranh Napoleon, khoai tâmfdk y đapqv ãyrme trởakxs thàpgiy nh thựzsdn c phẩbtyq m chízsdn nh trong chếdwcq đapqv ộcvon ăyddy n củwptg a hầwyxs u hếdwcq t ngưdwcq ờxmbb i Châmfdk u Âboix u.
Nhậzjml n xéivgp t vềsbjn giai đapqv oạbaxd n lịnqmb ch sửcvon nàpgiy y, Christian Vandenbroeke, mộcvon t nhàpgiy sửcvon họhxns c ngưdwcq ờxmbb i Bỉdebt từsefn ng nóxmbb i: "Lầwyxs n đapqv ầwyxs u tiêsbjn n trong lịnqmb ch sửcvon Tâmfdk y Âboix u, mộcvon t giảhuee i phánvth p dứjicx t khoánvth t cho vấbmtw n đapqv ềsbjn lưdwcq ơbaxd ng thựzsdn c đapqv ãyrme đapqv ưdwcq ợwotl c đapqv ưdwcq a ra".
Mộcvon t mẫphru u đapqv ấbmtw t trồnvth ng khoai tâmfdk y vàpgiy sữzvuj a củwptg a mộcvon t con bòqemd bâmfdk y giờxmbb cóxmbb thểuiil nuôzxio i sốwotl ng cảhuee mộcvon t gia đapqv ìyyli nh, cung cấbmtw p tấbmtw t cảhuee cánvth c vitamin vàpgiy vi chấbmtw t cầwyxs n thiếdwcq t cho chếdwcq đapqv ộcvon ăyddy n uốwotl ng làpgiy nh mạbaxd nh. Khoai tâmfdk y giàpgiy u vitamin C đapqv ếdwcq n mứjicx c chúbmtw ng đapqv ãyrme giúbmtw p chấbmtw m dứjicx t bệpsbw nh scurvy từsefn ng xảhuee y ra tràpgiy n lan khắqmgb p lụpmmm c đapqv ịnqmb a.
Nóxmbb đapqv ãyrme giảhuee i quyếdwcq t đapqv ưdwcq ợwotl c tấbmtw t cảhuee nhữzvuj ng nạbaxd n đapqv óxmbb i trêsbjn n mộcvon t dảhuee i đapqv ấbmtw t 2.000 dặbnuc m kéivgp o dàpgiy i từsefn Ireland đapqv ếdwcq n dãyrme y Ural củwptg a Nga. Cuốwotl i cùmkyg ng lụpmmm c đapqv ịnqmb a nàpgiy y cũdtnx ng cóxmbb thểuiil tựzsdn làpgiy m ra đapqv ưdwcq ợwotl c bữzvuj a tốwotl i cho chízsdn nh mìyyli nh.
Khôzxio ng nhữzvuj ng chỉdebt giảhuee i quyếdwcq t nạbaxd n đapqv óxmbb i, khoai tâmfdk y còqemd n làpgiy thứjicx lưdwcq ơbaxd ng thựzsdn c đapqv ãyrme giúbmtw p toàpgiy n bộcvon Châmfdk u Âboix u trởakxs nêsbjn n phồnvth n thịnqmb nh. Nguồnvth n lưdwcq ơbaxd ng thựzsdn c tăyddy ng nhanh đapqv ãyrme dẫphru n đapqv ếdwcq n tăyddy ng trưdwcq ởakxs ng dâmfdk n sốwotl . Đlouf iềsbjn u nàpgiy y từsefn ng đapqv ưdwcq ợwotl c nhàpgiy kinh tếdwcq họhxns c Adam Smith nhắqmgb c đapqv ếdwcq n trong cuốwotl n trong cuốwotl n sánvth ch kinh đapqv iểuiil n củwptg a ôzxio ng, "Sựzsdn giàpgiy u cóxmbb củwptg a cánvth c quốwotl c gia".
Vízsdn dụpmmm ấbmtw n tưdwcq ợwotl ng nhấbmtw t vềsbjn tiềsbjn m năyddy ng củwptg a khoai tâmfdk y trong việpsbw c thay đapqv ổcjqf i môzxio hìyyli nh dâmfdk n sốwotl xảhuee y ra ởakxs Ireland, nơbaxd i khoai tâmfdk y đapqv ãyrme trởakxs thàpgiy nh thứjicx c ăyddy n chủwptg lựzsdn c vàpgiy o năyddy m 1800. Khoảhuee ng 40% dâmfdk n sốwotl Ireland khôzxio ng ăyddy n bấbmtw t kểuiil mộcvon t loạbaxd i thứjicx c ăyddy n rắqmgb n nàpgiy o khánvth c ngoàpgiy i khoai tâmfdk y. Vàpgiy chỉdebt trong vòqemd ng hơbaxd n 60 năyddy m, từsefn 1780 đapqv ếdwcq n 1841, dâmfdk n sốwotl củwptg a họhxns đapqv ãyrme tăyddy ng gấbmtw p đapqv ôzxio i lêsbjn n 8 triệpsbw u ngưdwcq ờxmbb i.
Đlouf iềsbjn u đapqv ánvth ng nóxmbb i, đapqv óxmbb khôzxio ng phảhuee i làpgiy kếdwcq t quảhuee củwptg a việpsbw c mởakxs rộcvon ng côzxio ng nghiệpsbw p hóxmbb a hay cảhuee i cánvth ch kỹjmag thuậzjml t nôzxio ng nghiệpsbw p. Đlouf óxmbb chỉdebt làpgiy hệpsbw quảhuee duy nhấbmtw t củwptg a việpsbw c trồnvth ng khoai tâmfdk y. Mặbnuc c dùmkyg Ireland cóxmbb tậzjml p quánvth n sởakxs hữzvuj u đapqv ấbmtw t đapqv ai rấbmtw t lạbaxd c hậzjml u so vớdebt i Châmfdk u Âboix u thờxmbb i kỳzjml đapqv óxmbb , cánvth c đapqv ặbnuc c tízsdn nh vưdwcq ợwotl t trộcvon i củwptg a khoai tâmfdk y đapqv ãyrme cho phéivgp p ngay cảhuee mộcvon t ngưdwcq ờxmbb i nôzxio ng dâmfdk n nghèbtyq o nhấbmtw t ởakxs nưdwcq ớdebt c nàpgiy y cũdtnx ng cóxmbb thểuiil trồnvth ng đapqv ưdwcq ợwotl c nóxmbb .
Khôzxio ng cầwyxs n bấbmtw t kỳzjml khoảhuee n đapqv ầwyxs u tưdwcq hay lao đapqv ộcvon ng nặbnuc ng nhọhxns c nàpgiy o, khoai tâmfdk y làpgiy thứjicx màpgiy trẻfmyu em cũdtnx ng cóxmbb thểuiil trồnvth ng, thu hoạbaxd ch vàpgiy chếdwcq biếdwcq n. Nóxmbb cũdtnx ng khôzxio ng yêsbjn u cầwyxs u phảhuee i cắqmgb t, xay xánvth t hay nghiềsbjn n nhưdwcq lúbmtw a mìyyli . Sựzsdn phồnvth n thịnqmb nh từsefn khoai tâmfdk y đapqv ãyrme giúbmtw p giảhuee m đapqv ánvth ng kểuiil tỷvife lệpsbw tửcvon vong ởakxs trẻfmyu sơbaxd sinh, khuyếdwcq n khízsdn ch kếdwcq t hôzxio n sớdebt m vàpgiy gia tăyddy ng dâmfdk n sốwotl .
Nancy Qian vàpgiy Nathan Nunn, hai nhàpgiy kinh tếdwcq họhxns c tạbaxd i Đlouf ạbaxd i họhxns c Yale vàpgiy Harvard đapqv ãyrme thựzsdn c hiệpsbw n mộcvon t nghiêsbjn n cứjicx u vềsbjn ảhuee nh hưdwcq ởakxs ng củwptg a khoai tâmfdk y đapqv ếdwcq n quánvth trìyyli nh bùmkyg ng nổcjqf dâmfdk n sốwotl ởakxs Châmfdk u Âboix u. Họhxns so sánvth nh mứjicx c tăyddy ng trưdwcq ởakxs ng dâmfdk n sốwotl ởakxs 132 nưdwcq ớdebt c vàpgiy o thờxmbb i đapqv iểuiil m trưdwcq ớdebt c vàpgiy sau năyddy m 1700.
Kếdwcq t quảhuee thốwotl ng kêsbjn cho thấbmtw y, dâmfdk n sốwotl Châmfdk u Âboix u đapqv ãyrme nhảhuee y vọhxns t từsefn 126 triệpsbw u vàpgiy o đapqv ầwyxs u thếdwcq kỷvife 18 lêsbjn n tớdebt i 300 triệpsbw u vàpgiy o đapqv ầwyxs u thếdwcq kỷvife 20. Nơbaxd i nàpgiy o khoai tâmfdk y đapqv ưdwcq ợwotl c trồnvth ng nhiềsbjn u nhấbmtw t cũdtnx ng làpgiy nơbaxd i tăyddy ng trưdwcq ởakxs ng dâmfdk n sốwotl đapqv ạbaxd t mứjicx c cao nhấbmtw t. Lầwyxs n đapqv ầwyxs u tiêsbjn n trong lịnqmb ch sửcvon , dâmfdk n sốwotl bùmkyg ng nổcjqf khôzxio ng tạbaxd o ra nhữzvuj ng nạbaxd n đapqv óxmbb i hàpgiy ng loạbaxd t, màpgiy đapqv ơbaxd n giảhuee n chỉdebt đapqv ẩbtyq y ngưdwcq ờxmbb i dâmfdk n vàpgiy o cánvth c đapqv ôzxio thịnqmb chậzjml t chộcvon i.
Theo Qian vàpgiy Nunn, khoai tâmfdk y đapqv ãyrme đapqv óxmbb ng góxmbb p 23-24% vàpgiy o việpsbw c tăyddy ng trưdwcq ởakxs ng dâmfdk n sốwotl vàpgiy khoảhuee ng 27-34% vàpgiy o côzxio ng cuộcvon c đapqv ôzxio thịnqmb hóxmbb a trong thờxmbb i kỳzjml từsefn năyddy m 1700 đapqv ếdwcq n năyddy m 1900.
Sựzsdn gia tăyddy ng dâmfdk n sốwotl vàpgiy đapqv ôzxio thịnqmb hóxmbb a đapqv ãyrme thúbmtw c đapqv ẩbtyq y tốwotl c đapqv ộcvon củwptg a cánvth ch mạbaxd ng côzxio ng nghiệpsbw p, đapqv ặbnuc c biệpsbw t làpgiy cánvth c ngàpgiy nh côzxio ng nghiệpsbw p mớdebt i phụpmmm thuộcvon c vàpgiy o việpsbw c khai thánvth c nhiêsbjn n liệpsbw u hóxmbb a thạbaxd ch.
Khoai tâmfdk y khi đapqv óxmbb đapqv ưdwcq ợwotl c vízsdn nhưdwcq mộcvon t loạbaxd i than đapqv ánvth thứjicx hai, bởakxs i nóxmbb nuôzxio i dưdwcq ỡizqb ng nhữzvuj ng lựzsdn c lưdwcq ợwotl ng lao đapqv ộcvon ng chízsdn nh đapqv óxmbb ng góxmbb p vàpgiy o côzxio ng cuộcvon c đapqv ổcjqf i mớdebt i nàpgiy y. William Hardy McNeill, sửcvon gia, tánvth c giảhuee cuốwotl n sánvth ch "Sựzsdn trỗzoze i dậzjml y củwptg a Phưdwcq ơbaxd ng Tâmfdk y" từsefn ng nhậzjml n xéivgp t:
"Chỉdebt cầwyxs n cung cấbmtw p mộcvon t mứjicx c tiềsbjn n lưdwcq ơbaxd ng đapqv ủwptg đapqv ểuiil sinh hoạbaxd t, hoặbnuc c mộcvon t thứjicx gìyyli đapqv óxmbb rấbmtw t gầwyxs n vớdebt i mứjicx c sinh hoạbaxd t phízsdn , mộcvon t lưdwcq ợwotl ng lớdebt n ngưdwcq ờxmbb i di cưdwcq từsefn nôzxio ng thôzxio n sẽaowe sẵjicx n sàpgiy ng cóxmbb mặbnuc t đapqv ểuiil đapqv iềsbjn u khiểuiil n cánvth c mánvth y móxmbb c mớdebt i vàpgiy thựzsdn c hiệpsbw n tấbmtw t cảhuee cánvth c nhiệpsbw m vụpmmm khóxmbb khăyddy n phụpmmm c vụpmmm mộcvon t xãyrme hộcvon i đapqv ôzxio thịnqmb hóxmbb a".
Vàpgiy nhưdwcq mộcvon t côzxio ng thứjicx c tựzsdn nhiêsbjn n, dâmfdk n sốwotl phánvth t triểuiil n mạbaxd nh ởakxs Châmfdk u Âboix u sau cánvth c mùmkyg a màpgiy ng khoai tâmfdk y sẽaowe lấbmtw p đapqv ầwyxs y vàpgiy o hàpgiy ng ngũdtnx quâmfdk n đapqv ộcvon i, hảhuee i quâmfdk n đapqv ếdwcq quốwotl c, đapqv em đapqv ếdwcq n nhữzvuj ng chiếdwcq n thắqmgb ng cho họhxns ởakxs nhữzvuj ng miềsbjn n đapqv ấbmtw t xa xôzxio i, đapqv ẩbtyq y hàpgiy ng triệpsbw u ngưdwcq ờxmbb i di cưdwcq ra cánvth c vùmkyg ng thuộcvon c đapqv ịnqmb a vàpgiy vàpgiy o phízsdn a đapqv ôzxio ng Siberia.
"Mộcvon t đapqv iềsbjn u chắqmgb c chắqmgb n, nếdwcq u khôzxio ng cóxmbb khoai tâmfdk y thìyyli nưdwcq ớdebt c Đlouf ứjicx c sau năyddy m 1848 khôzxio ng thểuiil trởakxs thàpgiy nh quốwotl c gia côzxio ng nghiệpsbw p vàpgiy thếdwcq lựzsdn c quâmfdk n sựzsdn hàpgiy ng đapqv ầwyxs u ởakxs Châmfdk u Âboix u. Nga cũdtnx ng khôzxio ng thểuiil lờxmbb mờxmbb đapqv e dọhxns a biêsbjn n giớdebt i phízsdn a đapqv ôzxio ng nưdwcq ớdebt c Đlouf ứjicx c năyddy m 1891", McNeill lậzjml p luậzjml n.
Nhưdwcq cánvth i cánvth ch ngưdwcq ờxmbb i Inca đapqv ãyrme phánvth t triểuiil n thàpgiy nh mộcvon t đapqv ếdwcq chếdwcq hùmkyg ng mạbaxd nh ởakxs Nam Mỹjmag , từsefn giữzvuj a thếdwcq kỷvife 18, khoai tâmfdk y lạbaxd i đapqv ưdwcq a mộcvon t sốwotl quốwotl c gia Châmfdk u Âboix u trởakxs thàpgiy nh nhữzvuj ng đapqv ếdwcq quốwotl c thốwotl ng trịnqmb thếdwcq giớdebt i.
"Nóxmbb i tóxmbb m lạbaxd i, tấbmtw t cảhuee cánvth c đapqv ặbnuc c tízsdn nh thốwotl ng trịnqmb củwptg a châmfdk u lụpmmm c nàpgiy y trong hai thếdwcq kỷvife , từsefn 1750 đapqv ếdwcq n 1950 bao gồnvth m sựzsdn bàpgiy nh chưdwcq ớdebt ng vàpgiy tranh giàpgiy nh thuộcvon c đapqv ịnqmb a củwptg a cánvth c đapqv ếdwcq quốwotl c ởakxs hảhuee i ngoạbaxd i, quánvth trìyyli nh họhxns nhậzjml p cưdwcq vàpgiy o Hoa Kỳzjml cũdtnx ng nhưdwcq cánvth c vùmkyg ng đapqv ấbmtw t khánvth c trêsbjn n thếdwcq giớdebt i, đapqv ềsbjn u cơbaxd bảhuee n xuấbmtw t phánvth t từsefn việpsbw c khoai tâmfdk y đapqv ãyrme mởakxs rộcvon ng nguồnvth n cung cấbmtw p thựzsdn c phẩbtyq m ởakxs Bắqmgb c Âboix u", McNeill khẳbaxd ng đapqv ịnqmb nh.
Đlouf âmfdk y chízsdn nh làpgiy lầwyxs n thứjicx hai khoai tâmfdk y đapqv óxmbb ng vai tròqemd quan trọhxns ng trong việpsbw c thay đapqv ổcjqf i xãyrme hộcvon i loàpgiy i ngưdwcq ờxmbb i trêsbjn n toàpgiy n thếdwcq giớdebt i.
Như
Trong suố
Đ
Đ
Ô
Chuyệ
Khi vua Louis XVI hỏ
Ô
Đ
Và
"Đ
Trư
Hà
Chỉ
Là
Cá
Nhậ
Mộ
Nó
Khô
Ví
Đ
Khô
Nancy Qian và
Kế
Theo Qian và
Sự
Khoai tâ
"Chỉ
Và
"Mộ
Như
"Nó
Đ
Chúc các bạn đọc truyện vui vẻ.
